To B3 or not to B3? (niacine)

Toen ik alle B-vitamines op een rijtje zette, sprongen er een paar uit die helemaal niet zo veilig bleken: aan het innemen van B3, B6 en B11 zijn risico's verbonden, die je niet van een vitamine zou verwachten. En ook met B12 leek iets vreemds aan de hand. In dit derde deel over B-vitamines neem ik vitamine B3 onder de loep, ofwel niacine. Toegevoegd aan energiedrankjes deed vitamine B3 verschillende mensen in het ziekenhuis belanden. Hoe kan dat?

Eigenlijk is het niet helemaal terecht om vitamine B3, ofwel niacine (of nicotinezuur), een vitamine te noemen. Ook deze stof kunnen we namelijk zelf aanmaken. Zolang we maar voldoende eiwitten binnenkrijgen is dat geen probleem. We krijgen dan ook voldoende tryptofaan binnen, een essentieel aminozuur dat nodig is voor de aanmaak van niacine. In kleine, natuurlijke hoeveelheden zit niacine ook kant en klaar in noten, vruchten, granen, zaden en groenten, omdat planten het ook aanmaken.

In grotere hoeveelheden is niacine niet zo onschuldig als de benaming “vitamine” ons laat denken. En niacine kan heel eenvoudig in grote hoeveelheden worden gemaakt. Uit petroleum! Dat gebeurt al heel lang en op grote schaal.¹⁾ Jaarlijks worden er tienduizenden tonnen van geproduceerd, vooral voor de bio-industrie. De toevoeging van niacine helpt in het vee, dat veel stress ervaart, bij de verstoorde darmflora, reproductie en groei.²⁾ Koeien geven zo zelfs meer melk met minder voer!³⁾

Omdat niacine gemakkelijk en goedkoop uit petroleum kan worden gemaakt, kan het in grote hoeveelheden worden aangeboden en in hoge doseringen gegeven. In de jaren '50 was er een invloedrijke Amerikaanse onderzoeker, Ancel Keys. Hij werd vooral bekend door zijn onderzoek naar voeding, hartziekten, cholesterol, en het mediterraan dieet. Zijn werk was baanbrekend, maar ook controversieel. Hij legde een verband tussen een verhoogd cholesterolgehalte in het bloed en een verhoogd risico op hart- en vaatziekten.

Of verhoogd cholesterol ook hart- en vaatziekten veroorzaakt wordt nog steeds in twijfel getrokken. Correlatie is geen bewijs van causaliteit. Het zou zomaar kunnen dat ook hier oorzaak en gevolg worden verwisseld.⁴⁾ Of dat er nog veel meer kronkelende paden zijn bewandeld en vreemde afslagen genomen om te komen tot een tot dogma verworden veronderstelling dat cholesterol een gevaarlijk goedje zou zijn.⁵⁾

Rond diezelfde tijd werd door een curieuze samenloop van gebeurtenissen ontdekt dat niacine het cholesterolgehalte in het bloed kon beïnvloeden. Een psychiater deed onderzoek naar het effect van niacine op zijn schizofrene patiënten. En een oud-professor van hem experimenteerde met UV-licht en gebakken eidooiers op konijnen.

Tijdens een lange autorit kwamen ze op een idee.⁶⁾ En weet je wat ze vonden? Bij inname van 100 tot 200 keer de normale dosering was niacine een heel effectieve cholesterolverlager! Het werd een heel succesvol medicament, de voorloper van de statine. Maar de concentratie van niacine in het bloed loopt met zo'n hoge dosering op tot wel 750 keer de normale waarde!⁷⁾

Lang werd niet begrepen waarom niacine in hoge dosering zo effectief cholesterolverlagend werkte. In 2003 werd ontdekt dat niacine bij die zeer hoge concentraties bindt aan een bepaalde receptor (GPR109A) op de vetcellen. ⁸⁾ Daardoor remt niacine de aanmaak van lipase, wat de vrije vetzuren in de bloedsomloop verlaagt.⁹⁾ Dat effect blijkt verantwoordelijk te zijn voor die cholesterolverlaging. Zouden we het ook gewoon vergiftiging mogen noemen?

Gevallen van leverschade door langdurig gebruik van hoge doseringen niacine zijn volop gedocumenteerd.¹⁰⁾ Zelfs één enkele hoge dosis bleek al te kunnen leiden tot leverschade.¹¹⁾ Tegenwoordig komt het petroleumgebaseerde niacine steeds vaker terecht in frisdranken en ook dat deed mensen in het ziekenhuis belanden.¹²⁾¹³⁾ Het overweldigen van die nieuw gevonden receptor met toxisch hoge concentraties niacine wordt verantwoordelijk gehouden voor deze leververgiftiging:

The mechanism of hepatotoxicity is assumed to be an intrinsic toxic reaction related to high serum levels of niacin that overwhelm the high affinity, low concentration nicotinic acid receptors (that are responsible for the flushing response).¹⁴⁾

Er wordt aangenomen dat het mechanisme van hepatotoxiciteit een intrinsieke toxische reactie is, gerelateerd aan hoge serumniveaus van niacine die de nicotinezuurreceptoren met hoge affiniteit en lage concentratie (die verantwoordelijk zijn voor de blozende reactie) overbelasten.

Ook hier geldt weer: meer is niet beter!